“Svet”ni “svetchi”lar o‘chiryaptimi?

Insoniyat onggi o‘sgani sari uning ehtiyoji ham ortib boraveradi yoki aksincha, ortiq ehtiyoj sezmay qo‘yadi, hech narsaga. Deylik, tabiiy resurslarga bo‘lgan ehtiyojni endi inkor etib bo‘lmas. Bugun yurtimizda elektr-ener­getikasiga bo‘lgan talab ham ishlab chiqarish hajmiga ko‘ra bir necha barobar ortdi. Uning qimmatlashishi, yetkazib berishdagi muammolar esa albatta, oddiy aholini qiymanasdan qo‘ymaydi. Ayniqsa, har qish mavsumi xalqimizda bu boradagi sanoqsiz savollar javobsiz qola­veradi. Va oqibat, o‘sha-o‘sha, tang vaziyat hal etilmasdan, yanada kattalashaveradi…
Yaqinda Paxtachi tumani aholisidan eng ko‘p so‘raladigan savollarga javob qaytarish maqsadida tuman elektr tarmoqlari korxonasi rahbari bilan suhbat uyushtirdik. Unda muammolar va so‘nggi yillardagi o‘zgarishlar, tizimdagi hal etish qiyin bo‘lgan masalalar, olib borilayotgan islohotlar xususida so‘z bordi.
Savollarimizga Paxtachi tuman Elektr tarmoqlari korxo­na­si rahbari Umrzoq Xoliqulov javob qay­tardi.

– Tumanimiz elektr tarmoqlaridagi bugungi vaziyat­dan qanchalik xabardorsiz?
– Bugun tumanimizda barcha aholi va korxonalar elektr bilan to‘liq ta’minlab olingan. Endi, bilamizki, bu­gun qish mavsumida barchada yuzaga keladigan ta’mi­not­dagi uzilishlar bizda ham kuzatilyapti. Bunda bizdagi tarmoq ham aziyat chekayotgani rost gap. Buni esa asosiy sabablari sifatida aholining elektr tarmoqlaridan, uning iste’molidan tartibsiz va me’yoridan ortiq tarzda foydalanishi natijasi, deb aytolaman. Buning natijasida tizimda ortiqcha zo‘riqish hosil bo‘ladi. Keyin esa bu tizimni nazorat qiluvchi xodimlar vaqti-vaqti bilan va navbatiga qarab uzib turishga majbur bo‘ladi. Sababi zo‘riqish bo‘lganda, agar e’tibor qaratilib turilmasa, ava­riya holati yuzaga kelib, butun O‘zbekistonga ta’sir qiladigan katta muammoga olib kelishi mumkin. Shuning oldini olish uchun ham hozirda shunday amalyotda ishlashga majbur bo‘linmoqda.
– Umuman olganda, Paxtachida elektr ta’mino­ti­ning nechta liniyasi bor?
– Tumanimizga kirib keladigan liniya ikkita 110 kilovattlik tarmoq hisobiga to‘g‘ri keladi. Bular esa o‘z navbatida 35 kilovattlik liniyalarga bo‘linib, “Qurilish”, “Bahor”, “Ziyovuddin” liniyalariga tarqaladi. Ulardan esa 12 kilovattlik liniyalarga bo‘linadi va aholiga yetkaziladi.
– Bilamizki, qish kelishi bilan “svet” ko‘p o‘chadi. Yakuniga yetgan faslda ham bunga guvoh bo‘ldik. Ayni vaqtda ham elektr energiyasidan uzilishlar yetarlicha. Bunda aholining murojaatlarini tinglab borish uchun bizda ham dispetcherlik xizmati yo‘lga qo‘yil­ganmi?
– Albatta, bor. Ular 24 soat mobaynida ishlashadi. Bundan tashqari, tuman hokimligida tashkil etilgan qish mavsumiga tayyorgarlik shtabida ham bizning korxona xodimlari biriktirildi. Ular ham shu tartibda aholi muro­jaatlariga javob qaytarib, keragini yetkazib turishdi.
– Ammo aynan shu dispetcherlik xizmati borasida aholidan ko‘plab e’tirozlar keladi. “Qo‘ng‘iroq qilib tusholmaymiz, kimdir eshitadimi bizni ham, o‘zi?”, kabi savollarni berishadi..?
– Shunisi aniqki, bizdagi dispetcherlar faoliyati hech qachon uzib qo‘yilmasdan, aholiga doimiy xizmat qiladi. Shaxsan o‘zim ham dispetcherga bog‘lanish uchun uning “damashniy”siga telefon qilaman. To‘g‘ri, ba’zi hollarda bog‘lanish qiyin bo‘ladi. Buning sababi esa tarmoqqa juda ko‘p va bir xil vaqtda bo‘ladigan qo‘ng‘iroqlardir. Keyin yana bir narsani ham aytib o‘tmoqchiman. “Bu dispetcherlar oxirigacha gaplashib o‘tirmasdan ham aloqani uzishadi”, degan e’tirozlar o‘zimga ham bir necha bor keladi. Bu holatda esa shuni aytishim zarurki, dispetcherga ketma-ket bo‘layotgan qo‘ng‘iroqlar vaqti­da u bir murojaatchi bilan ko‘p vaqt ham gaplashib turol­maydi. Murojaatchidan muammosini eshitadi, yuzaga kelgan vaziyatni aytadi va u bilan aloqani uzib, keyingi murojaatchini qabul qilishga majbur bo‘ladi. Shu sababli bu borada ham bizni to‘g‘ri tushunishlarini so‘rardim, aholimizdan.
– Mavsumda aholi tomonidan bir oyda qancha murojaat kelib tushadi?

– Ha, murojaatlar juda ko‘p. Buni tan olishimiz kerak. Ba’zi hollardagi ikki kunda tushgan murojaatlarini hisoblasak, taxminan 150-200 tagachani tashkil etadi. Ularning asosiylari tarmoqdagi o‘chishlar, yuzaga kelgan avariyalar kabi hollarga to‘g‘ri keladi.
– Tumanimiz iste’molchilarining qish va yoz fasllari­da­gi iste’molida qandaydir farq bormi?
– Qish va yozdagi elektr iste’molida farq yo‘q desak ham bo‘ladi. Sababi qishda ko‘proq aholi iste’mol qilsa, yozda esa ekin yerlarini sug‘orish uchun nasos tizimlari ko‘p iste’mol qiladi. Aholi ham so­vu­tish mosla­ma­laridan foyda­la­na­di. Bu esa yoz ham, qish ham iste’­molga, tizimga yengillik bermaydi, doimiy zo‘ri­qishda ishlashga maj­bur degani.
Shuni hisobga olib ayti­shim mum­kinki, hozirgi kunda elekr iste’moli­miz bir oyda o‘rtacha 15-16 million kilovattga yetadi. Shunda bir yilda 200 mil­lion kilo­vatt­ga yaqin, de­gan hisob hosil bo‘­la­di.
Shu o‘rinda hur­matli tuman­dosh­larimizdan imkon qadar elektr­ni tejab ishla­tish­larini so‘raymiz!
– Paxtachida ham aholiga yetkazib berish uchun zarur sim­yog‘ochlar anchayin eskir­gan. Bizdagi transformatorlar va o‘tkazgich kabellar taxmi­nan 70-yillarga to‘g‘ri keladi. Xo‘sh, bu borada tumanda nima ishlar qilinyapti?
– Bilasiz, oxirgi yillarda aholi soni ortishi, infratuzilma, zavod-fab­rikalarning rivojlanishi va ko‘­pa­yishi hisobiga yangi tarmoqlar ham qilindi. Bugunga kelib tu­man­da 21 ta transformator punk­ti, 415 ta temir-beton ustunlar yangilandi va kapital ta’mirlanib o‘rnatildi. Elektr kabel­larida esa qo‘shimcha 9.55 kilometrga yaqin tarmoq tortildi. O‘tgan 2023-yil mobaynida ham bu ishlar izchil olib borilib, 20 ta trans­for­mator punkti, 831 ta temir-beton ustunlari o‘rnatildi. 21 kilometrdan oshiq zamo­na­viy va bardoshli “SIP-2” elektr kabellari tortildi. Bular tizim­da amalga oshirilgan ishlarimiz. Nasib bo‘lsa, bu yilda ham bunday ishlar yana oshirilishi ko‘zda tutilgan. Bu jarayonlar ham o‘zimizning tuman, respublikadan ajratilgan mablag‘lar va homiylar hisobiga to‘g‘ri keladi. Albatta, tumandagi tarmoqlarning eskirgani rost. Ammo buni birdaniga to‘liq yangilash juda katta xarajat talab qiladi. Ammo, ta’kidlaganimdek, bu jarayonning yildan-yilga hajmi oshmoqda. Yaqin yillarda yaxshi natijalar kutyapmiz.
– Tizimni yaxshilash, aholini uzluksiz elektr bilan ta’minlash maqsadidagi davlatimiz bo‘ylab olib bori­layotgan quyosh panellari, shamol stansiyalari kabi muqobil energiya stansiyalarining yangi barpo etila­yot­gani haqida xabarlar berib boriladi. Bu kabi islo­hot­lar tumanda ham amalga oshirilishiga nima dey­siz? Hech bu borada bizdagi cho‘l hududda ham shun­ga o‘xshash stansiyalar qurishga takliflar beril­dimi?
– Quyosh panellari borasida bizda ham ancha ishlar amal­ga oshirildi. Jumladan, tashkilotlarning ehtiyoji uchun ularda panel­lar o‘rnatilayapti. Bu esa tizimga qis­man bo‘lsada yengillik olib kelganday ham. Ammo bosh­qa tomondan aytadigan bo‘lsam, bu jarayonlarga bizning elektr tarmoqlari korxonamiz aralasha olmaydi. Sababi panellarni o‘rnatish, ularning sifatiga javobgarlik to‘liq xususiy sektorlar, ya’ni tadbirkor qo‘liga topshirilgan. Bu ishlarni amalga oshirish uchun katta mablag‘ zarur. U esa tadbirkorda bor. Shuning uchun biz bunga aralash­may­miz. Tumanda ham quyosh panellari stansiyasini barpo qilish bo‘yicha takliflarni halicha ijobiy deyolmayman. Beril­moqda, ammo bu o‘z-o‘zidan quriladigan narsa emas. Tavakkal qilib bo‘lmaydi. Chunki quyosh nuridan ham o‘z qoidasi bilan elektr olinadi. Bizda bu yangilik. Xatoliklar qilingani va ular dars bo‘lganligi uchun ham bu ja­ra­yon ham to‘liq xususiylashgan va chet davlat inves­tit­si­­yasi asosida qilinadi. Ammo niyatlarimiz ham yo‘q emas…

Oddiy xalqning har qishni loaqal elektr uzilish­larsiz o‘tkazib olish niya­ti­chi, niyat­ligicha o‘taveradimi? Nega bay­ram­larda butun mamlakatda kunlab o‘chmaydigan “svet” – boshqa kunlarda doimiy yoniq turishga “yetmay qoladi”? O‘sha muqobil quvvat manbai bo‘lmish quyosh panel­la­ri­ni uyiga o‘rnata olish­gan taqdirda ham (eng arzoni 20 milli­on so‘mdan ortiq!) uning doimiy ishlab turishiga elektr ener­gi­yasi zarur ekan baribir… Nima sababdan o‘sha quyosh panellarini faqat xorijdan (aniq­rog‘i, Xitoydan) opkelishga majbur­miz? Nima, o‘zimizda ham, milliy mahsulot o‘laroq ishlab chiqarilsa bo‘lmaydimi? Ni­ma­dir yetishmaydimi, buning uchun bizda? Monopoliya­mi bu ham yoki?.. Bu kabi savollarimizga tayin bir javoblar ololmasligimiz aniq bo‘lgani uchun ham bo‘g‘zimizga qadalgancha qolaverdi yana!.. Mana, yana bir qishdan ham chiqib oldik. Xayriyat!.. Va bo‘ldi, keyingi qishgacha “omon-omon, yaxshi zamon” davom etave­radi… Ha, energiya sohasi muta­sad­­dilaridan xalq ishonchini endi ham yo‘qotmasligini so‘rab qolamiz.

Jamolbek SALOMOV tayyorladi.