(adashgan karvon yo’lovchisining mushohadalari)
Bolaligimdan Sherali Joʻrayev, Yulduz Usmonova, Bobomurod Hamdamov, Klara Jalilova, Dilbar Ikromova… kabi taniqlilarni eshitib, koʻrib katta boʻlganman. Men uchun ular yaqin-yaqingacha “haqiqiy yulduz”, bir butun dunyo edi, go’yo: ro’znoma-yu oynomalarning rangli, yaltiroq sahifalarida ularni ko’rib o’sdim, oynai jahon-u ovoznigor(radio)da ularning pardozlangan, xushbichim qiyofati-yu shirali, jarangdor tovushlarini ko’rib-tinglab ulg’aydim… Bari-barida ularni “san’atimiz yulduzi”, “ustoz san’atkor”, “elimiz suygan xonanda”… singari alqovlar ila e’tiroflashardi. Biz ham ularni qo’l yetib bo’lmas bir “yulduz”dek tasavvur qilardik. Ming bir tamanno-yu tantana bilan tushgan suratlari bor taqvimlarni, “otkritka”larni topib kelib, devorlar-u daftarlarimizni to’ldirardik. O’spirinlikda-ku xonamizni ularning suratlarisiz “g’arib” his etardik. Soch turmagimizdan to yurish-turishlarimizgacha, ko’z qarashlarimizdan hirgoyimizgacha… ularga, o’sha “yulduz”larga muqallid edik.
Vaqt o’tdi, ular ham… Ha, ular olamdan o’tishdi, ammo… odamday o’tishmadi, birortasi. Bundan ayniqsa bugun, gap yerda yotmaydigan, “o’rgimchak to’ri” uzra o’rmalayotgan o’rgimchak misoli zumda har yoqqa tarqaydigan zamonada, keragidan ortiq darajada xabar topmoqdamiz.
Qaysi, Sherali Joʻrayevmi, masalan?.. Ore rost, taniqli oʻzbek xonandasi, bastakori, Oʻzbekiston va Tojikiston xalq artisti, Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mukofoti sovrindori… eh-hey, xullas, olamjahon sovrinlar sohibi bo’lgan bu hofizimizning vafotidan ko’p o’tmay, o’g’illari sudlasha ketdi, o’zaro. Bir tarafda nom taloshi, bir tarafda sha’n taloshi… Toʻgʻrisi, bu haqda umrim mobaynida umuman qiziqmaganman. Oʻzimning kichkinagina oila va ish atalmish jumhuriyatimda aylanib, umrim oʻtayotgan ekan. Hofizning vafoti juda koʻpchilik qalbini larzaga solish barobarida juda ko’pchilik asrorini ham fosh etib tashladi. Tarmoqlar toʻlib ketdi-ku: nomiga sheʼr yozib yod etganlar-u motam tutganlar, malomat-u mazaxchilarga… Oʻlim haq!.. Ehtimol, u tirigida hayoti haykalday silliq, taroshlangan siyoqda kechganlarni-da avra-astarini chiqarib, ilgari kimsa xayoligayam keltirmagan haqiqatlarni yuzaga qalqitib chiqargani uchunam “haq” deyilar..?
…Ammo hech bir shubha yoʻqki, qay bir sahobai kiromning hayotiga nazar solgudek boʻlsak, ularning hayoti – yoʻlimizni yoritguvchi bir mayoq misol nur taratayotganligini yaqqol koʻramiz.
Ul zotlar haqda soʻz ketarkan, eng avvalo, Muhammad (sallollohu alayhi vasallam)dan keyingi musulmonlar imomi, nomi nabiyimiz alayhissalomdan keyin zikr qilinadigan zot, payg’ambari daʼvati bilan islomni birinchilardan boʻlib qabul qilgan, tunlari bedor, kunduzlari roʻzador boʻlgan, qiyomat kunida xotirjam, Allohning huzurida biror kishiga qaytaradigan neʼmati boʻlmagan zot – Abu Bakr Siddiq Abdulloh ibn Abu Qahhofa ibn Omir ko’z oldimizda qoyaday qad rostlaydi. Ul zot tirikligida jannat bashorati berilgan sahobalarning birinchisi sanaladilar. Manbalarda keltirilishicha, ul zot taqvoda tengsiz, siddiqlikda bebaho boʻlibgina qolmay, payg’ambarimizning eng yaqin safdoshi, qaynotasi, mo’minlarning onasi Oysha (r.a)ning otasi boʻlganlar.
“Siddiq” deb atalishiga sabab shuki, isro va meʼroj hodisasini eng birinchi boʻlib tasdiqlaganlar. Muhammad (sallollohu alayhi vasallam) unga “Siddiq”, yaʼni “iymoni kuchli”, deb laqab berdilar. Makkadan Madinaga hijrat qilishda haq din payg’ambariga hamroh, g’anim quvganda esa gʻordagi birodari boʻldilar. Badr, Uhud, Handaq, Hudaybiya va boshqa joylardagi janglarda ishtirok etdilar. Abu Bakr Siddiq raziyallohu anhu obroʻli va badavlat kishi boʻlgani uchun koʻp odamlarga yordam qildilar, chunonchi, Bilol Habashiy(r.a)ni qullikdan sotib olib, ozod etdilar. Payg’ambarimiz vafotlaridan keyin birinchi xalifa boʻlib saylandilar (632 y.). Arab qabilalarining Madina hokimiyatiga qarshi koʻtargan qoʻzgolonlarini bostirdilar. Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu xalifaligi davrida arablar Iroq va Suriyani fath qildilar. Ul zot vafotidan soʻng Muhammad (sallollohu alayhi vasallam) yonlariga dafn qilindilar…
Ha, mavridi kelganda, tan olishimiz kerak boʻlgan haqiqatlar juda koʻp. Tuni bilan uxlamay, futbol boshlanishini kutayotgan, egniga, hattoki oyogʻidagi payogʻigacha Ranoldo yoki Neymar to’p suradigan klub emblemasi bosilgan liboslardan xarid qiladigan farzandlarim uchun shular, qoʻshnimning hali “nolovoy”ga boradigan oʻgʻilchasi Imron uchun esa Abduqodir Husanov – “haqiqiy yulduz” boʻlib turgan bir pallada koʻkka qanday qaday olamiz nigohimizni?!
Erta tongdan ishga otlanar ekanman, qoʻlimda Shayx Muhammad Yusuf Muhammad Sodiq hazratlarining «Olamlarga rahmat paygʻambar» kitobining mutolaasiga kirishaman-u koʻkdagi yulduzlar sari uchaman. O’ttiz daqiqada o’ttiz varaq… Va manzilga yetgach, ixtiyorsiz qulayman bugunimiz “yulduz”lariga. Yorugʻlikdan qorongʻulik qariga sho’ngʻigan kabi zim-ziyo boʻlib tuyuladi butun borliq, nazarimda.
Bobomurod Hamdamov… Oʻzbekiston, Turkmaniston va Qoraqalpog‘iston Respublikasi xalq artisti… “O’rta Osiyo Raj Kapuri”!.. Juda-juda yaxshi koʻrardim uning jarangdor ovozini. Haligacha mazza qilib eshitaman qoʻshiqlarini. El hurmatiga, eʼtirofiga sazovor inson edi, mening navbatdagi bu “yulduz”im. Yuraklarni larzaga sola oladigan koʻpgina qoʻshiqlar ijrochisi, ayniqsa uning “Xudodan qo‘rqmagan odamdan qo‘rqdim” qo’shig’i… Oh-h, oʻz davrida ushbu qoʻshiqning muxlisi boʻlmagan, hattoki birga qoʻshilib, hirgoyi qilmagan kimsa kam boʻlsa kerak.
Taqdir taqozosiga yo’yamizmi yohud o’tkinchi dunyo vasvasasi yoʻlida sarf qilingan umr intihosimi, bilmadim, tarmoqlarda xonandaning qizi uning mol-mulkini o‘z nomiga o‘tkazib olgani, xonanda esa 81 yoshida ko‘chada qolishi mumkinligi… mazmunida xabarlarning tarqalishi barchani, shu oʻrinda meni ham larzaga soldi. Har bir narsada Allohning bir hikmati bor deyman-u, koʻkdagi chin YULDUZlar sari nigohimni… nainki nigoh, balki butun borlig’imni qarataman: eh, Rosululloh (s.a.v)… ey, qiyomat kunida, mahshar maydonida men sizning shafoatchingizman, deb ummatlariga Alloh huzurida shafoat soʻrab turguvchi zot…
“—…yigʻlayapsizmi, ey amirulmo’minin?.. Axir, bugun xursandchilik kun-ku?!
— Alloh haqqi, qiyin sharoitda yashganinggizda qoʻrqmasdim, ammo bunday to’kin hayotdan havotirdaman. Qavmga bunday mol-dunyo berilsa, odamlarda hasad, nafrat va kibr paydo boʻladi. Ular dunyo gʻamini oxirat gʻamidan ustun qoʻya boshlaydi…», degandi sahobalarning eng oliysi, ummatni ilhomlantira olgan dindagi eng shiddatlisi, fozilligi azizlik, gʻazabi hukm bo’lgan, shayton undan qoʻrqqan zot, bundan o’n besh asrcha burun.
Zotan, ul zot islomni qabul qilishidan ilgari Rasululloh sollalohu alayhi va sallam: “Ey Alloh, Islomni Umar ibn Xattob yoki Amr ibn Hishom bilan quvvatla!”, deb duo qilgamagalarmidi. Darhaqiqat, ul zot – “…har ikkisidan biri”, edi (Abdulloh ibn Mas’ud roziallohi anhu ta’birlari).
Muborak kitoblarda bitiladiki: «Qiyomat kuni Islom odam suratida keladi. So‘ng odamlarga birma-bir qarab: “Ey Rabbim, mana bu menga yordam berdi, mana bu meni xor qildi”, deb aytadi. So‘ngra Umar ibn Xattob roziyallohu anhuga qarab, uning qo‘lidan tutadi va: “Ey Rabbim, mana shu kishi Islomni qabul qilguniga qadar men g‘arib edim”, deydi». Nabiy sollalohu alayhi va sallam aytadilar: «Tushimda jannatda ekanim ko‘rsatildi. U yerda katta qasr ko‘rdim. Shunda men: “Bu qasr kimniki?”, deb so‘radim. Menga: “Bu qurayshlik kishining qasri”, deyildi. “Menikimi?”, deb so‘radim. “Yo‘q, bu Umar ibn Xattobning qasridir”, deyishdi”.
Darhaqiqat, Umar ibn Xattob islom qoʻrgʻoni, uning sobit ustuni boʻlibgina qolmay, soʻnggi nafasimgacha faqat va faqat adolatli boʻlishlikni, yaxshilik va sahovatpeshalikni, din yoʻlida zolimlar zulmidan aziyat chekuvchilarni himoya qoʻrgʻoniga aylangan, uning vafoti butun ummatni yigʻlatgan. Ha, sahobalarimiz hayotiga bir-bir nazar tashlar ekanman, oʻzimni yigʻidan toʻxtata olmayman. Nahotki, biz shu darajaga yetib kelib qoldik. Rasulimiz vafoti oldidan nahot bizga qarata, ummatim, ummatim, deb oʻtib ketgan boʻlsalar. Bu borada faqat Allohdan oʻzimga va bugungi kun ummatlariga ofiyat soʻrayman!..
Bugunimizning eng qoʻrqinchli boʻlagi nima boʻlib qoldi, bilasizmi?.. Ha, topdingiz, bu shubhasiz internet! Xohlaymizmi-yoʻqmi, bu oqim bizni tamomila egallab oldi. Lekin bizchi, oddiygina qilib haqiqatga koʻz yumamiz-u, toʻgʻri foydalanish kerak, tamom, deymiz. Ammo aytingchi, vijdonimiz bu borada nima deyapti. Biz oʻzimizni aldamayapmizmi? Xo’sh, Oʻzbekiston aholisidan qancha qismi bu vabodan toʻgʻri foydalanayapti, deb oʻylaysiz? Koʻcha, uy, avtobus bekati, avtoulovlar, hattoki ishda ham “ish”imiz shu… Oddiy haqiqat, ishdan qaytaman, manzilga yaqinlashganim sari yoʻlovchilar kamayib boradi ulovda. Qoʻlimda ibratli kitob, azbaroyi oʻqish davomida koʻzlarim toʻlganidan nechanchi betga kelganimni eslab qolaman-u, kitobni yopaman va telefonimga yuzlanaman. Baland ovozda bir bemaʼni “pranker”ning qoʻpol hazilidan cho’chib ketaman. Shu damda uning na oʻzini, na ovozini oʻchirib boʻladi. Jim ketayotgan qovoqdor shafyor yigit beixtiyor, jonga tegib ketdi shundaylar, avlod bulgʻanib ketdi, bundaylarning dastidan yer yorilib, kirib ketgulik boʻlib qoldi erkak zoti, deydi. Insoniyatni noqulay ahvolga solib qoʻyadigan bu kabi ma’naviy buzuqlik botqogʻiga oʻzimiz tobora botib borayotganimiz kamlik qilayotgani yetmagandek, yosh avlodni beshigidan qoʻliga tutqazib qoʻyayotganimiz ham aslida shu bedavo dard emasmi?
Natijani qanday kutyapsiz: jismonan nimjon, yov kelsa qochadigan, fikran va roʻhan nosogʻlom kelajaknimi? Yoxud tarmoqlarda eʼlon orqali bir-birini topib juftlashayotgan va qisqa muddatda, arzimagan vajh bilan ikki tomonga ajralib, nasl-u nasab degan tushunchani tomomila yoʻqqa chiqarayotganlar safini kengaytirishnimi? Afsuski, biz – tomoshabinmiz! Farzandlarimizga nisbatan hudbinligimiz haddidan oshib ketdi.
“Million” jamoasining tashkil topganiodan buyon beldan tepaga hanuz ko’tarilolmayotgan “hazil”larini mazza qilib koʻrishadi farzandlarimiz. Kamiga oʻzimiz ham ishimizni toʻxtatib boʻlsa-da huzurlanib tomosha qilamiz, kulamiz qah-qah otib… Vaholanki, «Kimning kulgusi koʻpaysa, hurmati kamayadi», demaganmidi Umar ibn Xattob (r.a).
Davron Kabulov (“Million” jamoasi sardori) gonorar haqida shunday degan edi, aynan bir aktrisaga qarata:
“…jamoada gonorar olish tizimi har xil toʻlov asosida amalga oshiriladi. Sahnadagi butun bir xalqni oʻziga jalb qila olishi, gʻoya va takliflari, boringki, hamma-hammasi hisobga olinib, koeffisenti oshirilib borilaveradi…”.
Bu hozirgi tijorat tilida “yaxshi”dir ehtimol, lekin qiz farzand jannat eshiklarini ochuvchi kalitga qiyoslanganda, uning butun bir xalqni qoʻpol hazil-mutoyibalar bilan oʻziga jalb etishi… shu “kalit”ning zanglashi emasmi?..
Shuni aytish joizki, “oldimdan chiqib qolayotgan” yoki halicha har tomonlama mo’rt farzandlarimning tobora ermagiga aylanib borayotgan tarmoqlardagi “yulduzcha”larga muxlisligi tez-tez gʻashimga tegadigan boʻldi…
Boshiga bir balo, bir musibat kelib, soʻngra jannat xabari berilgan Usmon haqida oʻylayman, o’zimcha.
Usmon ibn Affon roziyallohu anhu haqida soʻz ketganda (dastlabki to‘rt xalifai roshidiyndan uchinchisi. Umaviylar qabilasiga mansub. Makkalik boy savdogar) Muhammad (sav)ning eng dastlabki izdoshlaridan biri koʻz oʻngimizda gavdalanadi. Ul zotga Payg‘ambar (a.s) ikki qizlarini nikohlab berganliklari sababli «Zun-Nurayn» ya’ni ikki nurli, degan nom olganlar. Rasululloh (s.a.v) tirikligida Usmon (r.a)ning buyrug‘i bilan Qur’oni karim matni to‘planib, bir butun (mushaf) kitob shakliga keltirilgan va bu 7 mushaf turli o‘lkalarga tarqatilgan, Masjidi Nabaviy kengaytirilib, qayta ta’mirlandi, Rumo arig‘i qazildi. Shuningdek, Usmon (r.a) Alloh yoʻlida birinchilardan boʻlib hijrat qilganlar. Uning hayot yoʻli haqida qiziqar ekanmiz, o’sha davrdagi eng boy savdogarning qiyinchilik zahmatini chekayotgan oddiy xalqiga koʻrsatgan oliy himmati sahovatpeshaligini hech bir dunyoviy boylikka tenglab boʻlmaydi.
Rost, oʻylab qarasam, men “yulduz” deb, ixlos bilan sanayotganlarim son-sanoqsiz ekan-u, ammo ularning hayot yoʻli hech birimizga oʻrnak boʻladigan yoki ortidan taqlid qilib ergashadigan darajada emasligini yaqqol koʻraman.
Bugungi tomosha-beznisi haqida deyarli hech bir narsaga qiziqishim yoʻq, deyman bir yaqinimga. U esa, hech ikkilanmay: “…xayriyatki, ishingiz – tirikchiligingiz otarchilar orasida oʻtayapti! …xayriyatki, internetda suzib yurasiz!”, deya javob beradi. Qiziqishim ortib ketadi, birdan internetga kiraman-u, duch kelgan davronimiz “yulduz”i hayotini, deylik, Munisa Rizaevaga taalluq gap-so’zlarga ko’z yugurtiraman… Ha-a, ancha-muncha shov-shuvga sabab boʻladigan davr boʻlgan ekan, uning homiladorlik davri. Yaxshigina muxlislar qargʻishiga ham qolib ketgan ekan, hali tugʻilishga ulgurmagan mashhur farzandining fotosessiyalari bilan. Ammo meni tezda toqatim tugaydi, nahotki shu narsalarni koʻrib oʻtirishsa?..
Internetda “suzish”im mumkin, ammo bunaqangi olashovur olamda emas. Zamon buzilib ketdi, deymiz, joyi kelsa, ogʻzimizni toʻldirib. Ammo, esingizdami, Ziyovuddinga xonanda Hamdam Sobirovning kelgani (2023-yil, 17-mart)?.. Juda ajoyib, kamtarin yigit ekan, dedik, u bilan suhbatlashib. Muxlislari shuqadar koʻp ekanki, to’siq ustidan oshib ketishlariga oz qoluvdi. Markaziy oʻyingohimiz toʻlib ketgandi, uning muxlis-u muxlisalariga. Suratga tushganlar va tusholmay armonda qolganlar qancha boʻldi… O’shandan bir yilgina oldin (2022-yil, 29-iyul) rahmatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining oʻgʻillari – Ismoil Muhammad Sodiq ham tashrif buyurgandi, tumanimizga. Xo’ja Ziyovuddin jome’ masjidiga kelib, amri ma’ruf qilgandi. Juma kuni edi. Namoz tugagach, masjid ma’muriyati eshigi oldida bor-yo’gʻi oʻn besh-yigirma chog’li odam kutib turardi olimning olim o’glini. Bilasizmi nega, rasmga tushish va internetga joylash uchun!.. Chiqishi hamono shu maqsadchalariga yetishdi-yu tarqalgandi qavm…
Ana shunday, bugun bizda olimdan ko’ra otarchi azizroq, qadrliroq, mashhurroq. Ilimsizligimiz bizni qay manzilga tortqilab borayapti. Oʻzimizni hech isloh qilmaydigan bir manqurtga aylanib borayotganimizdan dahshatga tusharkanman, Muhammad (s.a.v)ning barcha yurishlarida ishtirok etgan, qoʻrqmas va sodiq jangchi, oʻta taqvodor inson, mohir notiq Ali haqida oʻylab ketaman.
Oʻz nomi va qudratliligi bilan unga “Allohning arsloni”, degan ulkan maqom berilgan. Shubhasiz, Ali Umar ibn Xattob singari islom gʻalabasi yoʻlida katta xizmat koʻrsatgan arbob, islom ahkomlari, Qurʼon va uning tavsirlari hamda hadis rivoyatlari bilan bogʻliq koʻp masalalarning chuqur bilimdoni, oʻta taqvodor inson boʻlgan. Ali ibn Abu Tolib roziallohi anhu paygʻambarimiz Rasululloh (s.a.v)ning nafaqat jiyanlari, balki kuyovlari – Fotima onamizning umr yoʻldoshlari ham boʻlgan. U haqda koʻplab rivoyatlar va hadislarga koʻzimiz tushadi va uning buyuk taqvosi oldida oʻzimizni nochor-u notovon ekanimizni bot-bot anglayveramiz.
Biz kimga yohud kimlarga ergashayapmiz?.. Tirikligida jannat bashorati berilgan, oʻnta sahobaning ismini ichimda pichirlar ekanman, avval qalbim, keyin butun vujudim koʻz yoshiga to’lib borayotganini tuya-tuya:
“…Abu Bakrga hech kim yetolmaydi!.. Umar turgan joyda hech kim gapirolmaydi!.. Usmonga hayoda hech kim teng kelolmaydi!.. Shijoatda Alining yoniga tushadigani yoʻq!..”, deya hayqirgim kelaveradi.
“Sahobalarim yulduzlar kabidir, ularning qaysi biriga ergashsangiz ham hidoyat yo’lini topasiz”, degan edilar Paygʻambarimiz sallollohu alayhi vassalam, oʻz hadislarda.
Toʻgʻrisi, bu borada juda koʻp oʻyladim. Ichimdagi oʻy-xayollar kecha-yu kunduz halovatimni oʻgʻriladi.
«Koʻkdagi yulduzlar kabidir»… Taassufki, biz bilgan “yulduz”lar mutloqo boshqa-boshqa kimsalar… yo’q, nari borsa, yonarqurtlar, xolos, emasmi, degan oʻy butun borligʻimni chulgʻab oladi.
Gulchiroy ABDULLAYEVA,
“Paxtachi” gazetasining jamoatchi muxbiri
