Dunyodagi eng kichik kitob sifatida Ginnes rekordlar kitobiga kiritilgan “Teeny Ted from Turnip Town” haqida eshitgan bo‘lsangiz, bu haqiqatan ham hayratlanarli va ilmiy jihatdan muhim yutuqdir. Ushbu kitob o‘zining mikroskopik o‘lchamlari va nano-texnologiya yordamida yaratilganligi bilan nafaqat kitobxonlarni, balki olimlarni ham lol qoldirgan. Quyida ushbu noyob asar haqida batafsil va aniq faktlarga asoslangan ma’lumotlar keltiriladi.
-
O‘lchami: “Teeny Ted from Turnip Town” kitobining o‘lchami atigi 70 mikron x 100 mikron (ya’ni 0.07 mm x 0.1 mm). Bu o‘lcham inson sochining qalinligidan (taxminan 50-100 mikron) ham kichikroq bo‘lib, kitobni oddiy ko‘z bilan ko‘rish yoki o‘qish imkonsizdir. Uni faqat maxsus skanerlovchi elektron mikroskop (SEM) yordamida o‘qish mumkin.
-
Sahifalar soni: Kitobda jami 30 sahifa mavjud, har bir sahifasi nano-texnologiya yordamida nozik kremniy plastinalariga “bosib chiqarilgan”.
-
Material: Kitobning sahifalari ultra yupqa kremniy plitalardan iborat bo‘lib, har bir sahifasi nano-o‘lchamdagi matnlar bilan to‘ldirilgan.
-
Hikoya mazmuni: Kitob Robert Chaplin tomonidan yozilgan bo‘lib, unda oddiy, ammo jozibali hikoya – Teeny Ted ismli qahramonning sholg‘om shaharchasidagi sarguzashtlari tasvirlanadi. Hikoya bolalar adabiyotiga xos soddalikda bo‘lsa-da, uning asosiy ahamiyati texnologik yutuqda yotadi.
“Teeny Ted from Turnip Town” Kanadaning Simon Fraser Universitetidagi Nano Imaging Facilityda yaratilgan. Kitobni yaratishda quyidagi texnologiyalar qo‘llanilgan:
-
Fokuslangan ion nurlari (Focused Ion Beam, FIB): Bu texnologiya yordamida kremniy plastinalariga mikroskopik o‘lchamdagi harflar o‘yib yozilgan. FIB texnologiyasi ion nurlarini yo‘naltirib, material yuzasida nanometrlik aniqlikda ishlov berish imkonini beradi.
-
Nano-litografiya: Harflar va tasvirlarni yaratishda nano-o‘lchamdagi “bosmaxona” texnikasi ishlatilgan. Bu jarayon bir guruch donasidan kichikroq sirtga matn yozishni talab qiladi.
-
Yaratuvchilar: Kitobni yaratishda Simon Fraser Universiteti olimlari, xususan, nano-texnologiya mutaxassislari va loyiha rahbari Robert Chaplin ishtirok etgan. Robert Chaplin nafaqat kitobning muallifi, balki ushbu loyihaning badiiy va texnik rahbari sifatida ham xizmat qilgan.
“Teeny Ted from Turnip Town” 2012-yilda Ginnes rekordlar kitobiga “Dunyodagi eng kichik kitob” sifatida kiritildi. Ushbu rekordni tasdiqlash uchun kitobning har bir sahifasi o‘qilishi va uning to‘liq kitob sifatidagi funksionalligi isbotlanishi kerak edi. Kitobning har bir sahifasi skanerlovchi elektron mikroskop orqali tasdiqlanib, rekord sifatida ro‘yxatga olindi.
-
Texnologik yutuq: Kitobning yaratilishi nano-texnologiya sohasida muhim yutuq sifatida baholanadi. Ushbu loyiha nano-o‘lchamdagi materiallarni ishlov berish va aniq yozuvlar yaratish imkoniyatlarini namoyish etdi.
-
Ilmiy tadqiqotlar uchun foyda: “Teeny Ted” loyihasi nano-texnologiyaning turli sohalarda, masalan, mikroelektronika, tibbiy asboblar va ma’lumotlarni saqlash texnologiyalarida qo‘llanilishi mumkinligini ko‘rsatdi.
-
Madaniy ahamiyat: Kitob nafaqat texnologik yutuq, balki san’at va adabiyotning texnologiya bilan uyg‘unlashishi misoli sifatida ham muhimdir. Bu loyiha inson ijodkorligi chegaralarini kengaytirishga xizmat qildi.
-
Narxi: Kitobning original nusxasi maxsus qadoqda sotilgan bo‘lib, uning narxi taxminan 15,000 AQSh dollarini tashkil qilgan. Ushbu narx kitobning noyobligi va uni yaratishdagi murakkab jarayon bilan bog‘liq.
-
O‘qish imkoniyati: Kitobni o‘qish uchun oddiy odamlar maxsus mikroskopdan foydalana olmaydi, ammo uning kattalashtirilgan nusxalari va raqamli tasvirlari ommaga taqdim etilgan.
-
Oldingi rekordlar: “Teeny Ted”dan oldin dunyodagi eng kichik kitob sifatida Yaponiyada yaratilgan 0.75 mm x 0.75 mm o‘lchamdagi kitob hisoblanardi. “Teeny Ted” bu rekordni o‘n baravardan ko‘proq kichik o‘lcham bilan yangiladi.
Kitobning asl nusxasi Simon Fraser Universitetida saqlanadi va maxsus sharoitlarda namoyish etiladi. Shuningdek, uning kattalashtirilgan replikalari va raqamli versiyalari turli ko‘rgazmalar va muzeylarda taqdim etilgan. Masalan, Kanada milliy kutubxonasida kitobning namoyishi bo‘lib o‘tgan.
“Teeny Ted from Turnip Town” nafaqat Ginnes rekordi egasi, balki insoniyatning ilmiy va ijodiy salohiyatini ko‘rsatuvchi ajoyib yutuqdir. Ushbu kitob nano-texnologiya yordamida adabiyot va san’atni qayta talqin qilish imkoniyatini ochib berdi. Agar sizni nano-texnologiya yoki bunday g‘ayrioddiy loyihalar qiziqtirsa, bu sohada hali ko‘plab yangi kashfiyotlar kutmoqda!
Jamolbek SALOMOV, tayyorladi
