Mazori Sharif, Afg‘oniston – Afg‘onistonning shimoliy qismidagi Balx viloyatida Tolibon rahbari Hibatulloh Oxundzodaning buyrug‘i bilan optik tolali (fiber optic) internet va Wi-Fi xizmatlari to‘liq taqiqlangan. Bu chorani viloyat hukumati matbuot kotibi Hoji Attaulla Zayd “axloqsizlikning oldini olish” maqsadida joriy etilganini tasdiqladi. 2021-yil avgust oyida Tolibon hokimiyatni qo‘lga kiritgandan beri bu kabi keng qamrovli internet taqiqi birinchi marta amalga oshirilmoqda.
Seshanda e’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, Balx viloyatidagi barcha davlat idoralari, xususiy sektor, jamoat muassasalari va shaxsiy uylar endi optik tolali internetdan foydalana olmaydi. Wi-Fi tarmoqlari butunlay o‘chirilgan bo‘lib, aholiga faqat mobil ma’lumotlar (mobil internet) orqali ulanish imkoniyati qolgan. Zaydning so‘zlariga ko‘ra, “Ushbu chora axloqsizlikning oldini olish uchun qabul qilingan va mamlakat ichida zaruriy ehtiyojlar uchun muqobil qurilma yaratiladi”. Biroq, u taqiqning aniq sabablari, Balkx viloyati nima uchun tanlangani yoki boshqa viloyatlarga tarqalishi haqida batafsil ma’lumot bermadi.
Balx viloyati, Afg‘onistonning eng aholi zich joylashgan hududlaridan biri bo‘lib, unda Mazori Sharif shahri markaziy rol o‘ynaydi. Viloyatda yashovchi minglab odamlarning kundalik hayoti, ta’lim va biznes faoliyati bu taqiqdan jiddiy zarar ko‘rmoqda. Masalan, onlayn darslar, xalqaro aloqalar va yangiliklar tarqatish jarayonlari qiyinlashgan. Ayniqsa, ayollar va qizlar uchun internet ulanishi muhim “hayot liniyasi” sifatida baholanmoqda, chunki ularning jamiyatdagi cheklovlari ko‘p bo‘lgan sharoitda onlayn ta’lim va aloqa yagona imkoniyatlardan biri edi.
Viloyat aholisidan biri, Tolibon qatag‘onlaridan qo‘rqib, ismini oshkor qilishni istamagan fuqaro taqiq haqida o‘z fikrini bildirdi:
“Bunday rivojlangan davrda internetni to‘sib qo‘yish mening aqlimga sig‘maydi”.
Uning so‘zlariga ko‘ra, u uyida bir necha kun oldin ulanish muammosini sezgan va xizmat ko‘rsatuvchi provayderdan “texnik nosozlik” haqida ma’lumot olgan. Fuqaro o‘z ishida Afg‘onistondan tashqaridagi odamlar va kompaniyalar bilan ishlashni nazarda tutib, tez va barqaror internet aloqasiga muhtoj ekanligini ta’kidladi.
“Mobil ma’lumotlar sekin va qimmat, shuning uchun undan kam foydalanardim. Bu taqiq mening biznesimga va boshqa odamlarga zarar yetkazadi”, deya qo‘shimcha qildi u.
Uning oilasida talaba borligi sababli, uyda Wi-Fi ga bog‘liq bo‘lganlar ko‘p, ammo endi mobil internetning cheklovlari ularni qiyinchilikka duchor qilmoqda. Fuqaro hatto Mazori Sharifdan ko‘chib ketishni o‘ylayotganini aytdi.
Bu voqea Tolibon hokimiyati ostidagi Afg‘onistonda internet va aloqa erkinligiga qarshi yangi cheklovlarning davomi sifatida baholanmoqda. 2021-yildan beri Tolibon hukmronligi davrida mobil tarmoqlar ba’zan xavfsizlik sababli, masalan, diniy bayramlar paytida vaqtincha to‘xtatilgan, ammo bu kabi doimiy va keng miqyosli taqiq ilgari uchraymagan. Xalqaro tashkilotlar va huquq himoyachilari bu chorani odamlarning asosiy huquqlarini buzish sifatida qoralamoqda, chunki internet ulanishi ta’lim, sog‘liqni saqlash va iqtisodiy faoliyat uchun zarur.
Viloyatda internet xizmatlarini ta’minlovchi provayderlar va telekommunikatsiya kompaniyalari taqiqni amalga oshirishga majbur bo‘lgan. Zayd X (sobiq Twitter) platformasida e’lon qilganidek, “Endi bu liniya orqali internet xizmati yo‘q”. Taqiqning iqtisodiy oqibatlari, jumladan, xususiy bizneslarning zarar ko‘rishi va onlayn savdo to‘xtashi kutilmoqda. Hozircha bu chora faqat Balx viloyatiga cheklangan bo‘lsa-da, uning boshqa hududlarga tarqalishi mumkinligi haqida taxminlar yuritilmoqda.
Afg‘onistonning umumiy internet infratuzilmasi Tolibon hokimiyati davrida sezilarli darajada cheklangan, ammo mobil ma’lumotlar hali ham mavjudligi aholiga qisman yengillik berayotgan. Shunga qaramay, ekspertlar bu taqiqning mamlakatning raqamli rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishini ta’kidlamoqda.
