O‘ZBEKISTON, 24-DEKABR, 2024-YIL / MUHIM24.UZ: Xitoy va O‘zbekistonning qo‘shma arxeologik jamoasi O‘zbekistonning mashhur Munchoqtepa yodgorligida katta miqdorda madaniy boyliklar topdi. Ular orasida ipak parchalari, tangalar va bronza oyna mavjud bo‘lib, ular miloddan avvalgi 206 yildan milodiy 220 yilgacha davom etgan Xan sulolasi davriga tegishli. Ushbu topilmalar Munchoqtepa yodgorligining qadimiy Buyuk Ipak yo‘lidagi savdo markazlaridan biri bo‘lganligini tasdiqlaydi.
Xitoylik mutaxassisning so‘zlariga ko‘ra, yodgorlikda jami oltita qabriston va ikkita bino qazib olingan. Ushbu topilmalar arxeologlarga Buyuk Ipak yo‘lining Vey (220-265), Szin (265-420) va Shimoliy-Janubiy sulolalar (386-589) davridagi tarixini ochishga yordam beradi.
Bu safar Munchoqtepa va Farg‘ona vodiysida deyarli qirq yil ichida ilk bor ipak parchalari topilganligi bilan ahamiyatlidir.
2012 yildan boshlab, Xitoy-O‘zbekiston qo‘shma arxeologik jamoasi O‘zbekistonning qadimiy shahar xarobalarida, xususan, Munchoqtepa yodgorligida qazish ishlari olib bormoqda. Xan sulolasi davriga oid ko‘plab madaniy boyliklarning topilishi ushbu hududda tovarlarning faol aylanganini ko‘rsatadi.
Bu safar qazilgan Munchoqtepa hududi havzaning shimoli-g‘arbiy burchagida joylashgan. 1986 yilda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar ushbu qism Vey, Szin, Shimoliy-Janubiy sulolalari davrida mavjud bo‘lganini tasdiqlagan.
Xitoy Fanlar akademiyasidan arxeolog Liu Tao, shuningdek, Xitoy-O‘zbekiston qo‘shma arxeologik jamoasining rahbari, Global Times’ga bergan intervyusida ipak parchalari qabriston egasi skeletining boldir suyaklari yonida topilganini va ular shim kiyimining bir qismi bo‘lganini aytib o‘tdi.
Avvalgi qazish ishlari 1980 yillarda o‘tkazilgan edi. O‘sha paytda topilgan.
ipak parchalari Xitoyda ishlab chiqarilgani aniqlangan. Biroq, Liu bu safar topilgan ipakning kelib chiqishi bo‘yicha hali aniq xulosa chiqarish uchun chuqurroq tadqiqotlar zarurligini ta’kidladi.
Jamoa qabriston hududida bir nechta mis tangalarni ham topdi. Ulardan biri juda zanglagan bo‘lib, unda yozuv bor-yo‘qligini aniqlash imkonsiz edi. Shunga qaramay, tanga qadimgi Xitoyda ishlab chiqarilgan dumaloq, o‘rtasi kvadrat teshikli tanga ekanligini aytish mumkin.
Liu Tao, tanga qayerda zarb etilganidan qat’i nazar, uning dizayni Xitoy sivilizatsiyasi ta’sirida yaratilganini ta’kidladi. “Vey, Szin va Shimoliy-Janubiy sulolalar davrida bu hudud nafaqat tovarlarning aylanishi, balki Xitoy madaniyati ta’siri ostida bo‘lganligini ko‘rish mumkin”, dedi Liu.
Munchoqtepada topilgan ipak va tangalar laboratoriyaga jo‘natilgan bo‘lib, 2025 yilda ularga oid qo‘shimcha xulosalar chiqarilishi kutilmoqda.
Qo‘shma arxeologik loyiha sentyabr oyida boshlangan bo‘lib, unda Xitoydan 10 nafardan ortiq mutaxassis ishtirok etmoqda. Yangi ekspertlar yordami bilan dastlab ahamiyatsiz bo‘lib ko‘ringan qabristonlar hududning tarixiga oid ko‘plab ma’lumotlarni ochib beradi.
Topilgan oltita qabriston qadimgi Xitoyda ishlatilgan odatiy tobutlardan farq qiladi. Bu yerda qamish tobutlari topilgan bo‘lib, ular qamish shoxlaridan to‘qilgan va yog‘och bilan mustahkamlangan. Mutahassislarning aytishicha, Sirdaryo bo‘yida o‘sadigan qamishlardan foydalanish mahalliy materiallardan unumli foydalanish natijasi bo‘lgan.
Biroq, qabristonlarning tuzilishi Markaziy Xitoydagi qabrlar bilan o‘xshashliklarga ega. Bu yerda qabriston yo‘laklari, paxsa g‘ishtdan yopilgan eshiklar va g‘orli qabriston xonalari aniqlangan. Eng katta qabrning eni 3 metr, uzunligi 4 metrga yaqin, balandligi esa 2 metrga yaqin. Uni tomi bir oz kamarlangan, qabriston yo‘lagi va g‘orli xona o‘rtasida ikki zinapoya mavjud.
Liu Tao topilgan inson suyaklari ustida jismoniy antropologiya va qadimiy DNK tadqiqotlarini o‘tkazish uchun Xitoy arxeologiyasining barcha zamonaviy texnologiyalaridan foydalanilayotganini ta’kidladi.
