Yaxshi uyqu salomatlik va tananing normal ishlashi uchun juda muhim. Buni hammamiz bilamiz, ayniqsa bolalar haqida gap ketganda. Bolalar uchun SM-klinikasi pediatri, pediatriya endokrinologi, tibbiyot fanlari nomzodi Anastasiya Sinitsyna Gazeta.Ru nashriga uyqusizlik immunitet, vazn, kayfiyat va kognitiv funktsiyalarga qanday ta’sir qilishi haqida gapirdi.
«Yomon uyqu, ayniqsa uyqu patologiyasi birga keladigan kasalliklarning paydo bo’lishiga olib keladi. Uyquning buzilishi hissiy buzilishlarga, xotiraning pasayishiga, kontsentratsiyaning, reaktsiya tezligining, libidoning pasayishiga olib keladi. Uyqu biz uyg’oqlik va faol faollik davrida sarflaydigan energiya va quvvatning to’planishiga ta’sir qiluvchi jarayon. Faqat uyqudan keyin biz o’zimizga to’liq dam olishga yordam beramiz. Odam uyg’ongan holatda o’zini to’liq anglab yetishi uchun”, – deya ogohlantirdi mutaxassis.
Uning so’zlariga ko’ra, uyqu muammosi nafaqat tibbiy, balki ijtimoiy jihatlarga ham ega. Ularning ahamiyatini, ayniqsa, bizning davrimizda ortiqcha baholash qiyin. Uzoq vaqt davomida «uyqusizlik» hayot sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi isbotlangan. Masalan, hazil tuyg’usi yo’qoladi, asabiylashish, izolyatsiya va bir xil muammolarga bog’liqlik paydo bo’ladi. 4 soatlik uyquni yo’qotish reaktsiya vaqtini 45% ga qisqartiradi. Yetarli uyqu ularning DEHB alomatlarini kamaytirishi va xatti-harakatlarini yaxshilashi mumkin. Taxminan, 20 daqiqa qo’shimcha uyqu bolaning maktabdagi faoliyatini yaxshilaydi.
Xo’sh, bolalar qaysi yoshda qancha vaqt uxlagani ma’qul?
Mutaxassis Anastasiya Sinitsyna intervyusi davomida bu masalalarga ham to’xtalib o’tgan.
«1 yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan bolalar kuniga kamida 11 soat, 3 yoshdan 6 yoshgacha – kuniga kamida 10 soat, 6 yoshdan 13 yoshgacha – kuniga kamida 9 soat, 13 yoshdan 17 yoshgacha – kuniga kamida 8 soat uxlashlari kerakligi isbotlangan»,deb ta’kidladi pediatr.
Shuningdek, u uyquning ma’lum fazalarga bo’linishini ta’kidladi: tez va sekin uyqu fazalari mavjud. Sekin bosqich o’z navbatida uchta alohida bosqichga bo’linadi. Har kecha inson REM va NREM fazalarining barcha bosqichlarini bosib o’tadi va keyin har bir uyqu davri yana takrorlanadi. To’liq «doira» odatda taxminan, 2 soat davom etadi. Hammasi bo’lib, bir kishi kechasi 4-6 tsikldan o’tadi.
Pediatriya va pediatriya endokrinologiyasi nuqtai nazaridan, sekin uyquning uchinchi bosqichi eng muhim hisoblanadi. Chunki bu vaqtda bolaning tanasi to’g’ri o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan gormonlarni ishlab chiqaradi. Birinchidan, bu o’sish gormoni. O’sish gormoni (somatotropin) bolaning o’sishi va rivojlanishiga ko’p qirrali ta’sir ko’rsatadi: u chiziqli o’sishni rag’batlantiradi, kuchli anabolik (hujayralar, to’qimalar va mushak tuzilmalarining tezlashishi, shakllanishi va yangilanishi) va anti-katabolik ta’sirga ega (to’qimalarni yo’q qilish jarayonlarini sekinlashtirishga qaratilgan ta’sir), oqsil sintezini kuchaytiradi, yog’larning parchalanishini kuchaytiradi va uning parchalanishini kamaytiradi mushak massasining yog’ga nisbati, uglevod almashinuviga ta’sir qiladi, kaltsiyning suyak to’qimasi tomonidan so’rilishini kuchaytiradi (to’g’ridan-to’g’ri suyak zichligiga ta’sir qiladi).
Bitta «lekin» bor
Bu yerda, shifokorning so’zlarida keltirilishicha, bitta «lekin» bor. O’sish gormoni maksimal konsentratsiyasida 23:00 dan 01:00 gacha ishlab chiqariladi. Agar bola kechki soat 22:00 dan kechroq yotsa, u maksimal somatotropin ishlab chiqarish davrida sekin uyquning uchinchi bosqichining kerakli sonini o’tmaydi. O’sish gormoni juda «injiq» ekanligini bilish kerak: u yotishdan oldin ovqatlanayotganda (ideal yotishdan 2-3 soat oldin) uni yoqtirmaydi va 18:00 dan keyin dietada oson hazm bo’ladigan uglevodlar (shirinliklar, pechene, keks, shakar va boshqalar) bo’lsa, u kamayadi.
«Shuning uchun, agar bolangiz og’irlasha boshlagan bo’lsa, tez-tez kasal bo’lib qolsa, o’sish sur’ati yil davomida pasaygan bo’lsa, o’qish qobiliyati pasaysa va hokazo bo’lsa, birinchi navbatda, bolaning kun tartibini normallashtiring (ayniqsa, yotishdan 2 soat oldin barcha gadjetlarni, telefonlarni, televizorlarni olib tashlang. Chunki bu qo’zg’alish jarayonining rivojlanishiga sabab bo’ladi. Patologik jarayonlarni o’z vaqtida tuzatish uchun «REM uyqu fazasida bola eng sog’lom uxlaydi», deb ta’kidladi mutaxassis.
Agar bola «uyquda yursa» yoki tez-tez dahshatli tush ko’rsa yoki tushida qichqirsa, u holda uyquning tez ko’z harakati (REM) bosqichi buziladi. Bunday holda, shifokor uyqu vaqtida EEGni o’tkazish va uyqu buzilishining sabablarini o’z vaqtida aniqlash, jarayonning surunkali holga kelishiga va oldini olish mumkin bo’lgan turli kasalliklarning rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik masalasini hal qilish uchun nevrolog bilan maslahatlashishni tavsiya qiladi.
