Markaziy Osiyo mintaqasi besh davlatni o‘z ichiga oladi: O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston. Ushbu mintaqada aholi soni bo‘yicha eng yirik shaharlarning statistikasi quyida keltirilgan bo‘lib, ma’lumotlar eng so‘nggi mavjud manbalarga asoslanadi (2023 yil holatiga ko‘ra). Ushbu shaharlar mintaqaning iqtisodiy, madaniy va siyosiy markazlari sifatida muhim ahamiyatga ega.
1. Toshkent, O‘zbekiston
-
Aholi soni: Taxminan 2,9 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Toshkent O‘zbekistonning poytaxti va Markaziy Osiyodagi eng yirik shahardir. U mintaqaning iqtisodiy va madaniy markazi hisoblanadi. Shahar Sirdaryo vodiysida joylashgan bo‘lib, uning tarixi miloddan avvalgi I-II asrlarga borib taqaladi. Toshkentning nomi turkiycha “tosh” va so‘g‘dcha “kent” so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lib, “tosh shahar” ma’nosini anglatadi. Aholi zichligi 1 km² ga o‘rtacha 86,6 kishi to‘g‘ri keladi.
2. Olmaota, Qozog‘iston
-
Aholi soni: Taxminan 2,0 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Olmaota Qozog‘istonning sobiq poytaxti va hozirgi eng yirik iqtisodiy markazidir. Shahar Yettisuv mintaqasida, Tyan-Shan tog‘lari etagida joylashgan. Olmaota savdo, ta’lim va madaniyat markazi sifatida muhim o‘rin tutadi. Uning nomi qozoqcha “olma” (apple) so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, “olmalar shahri” ma’nosini anglatadi.
3. Astana (Nur-Sulton), Qozog‘iston
-
Aholi soni: Taxminan 1,3 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Nur-Sulton Qozog‘istonning poytaxti bo‘lib, 1997 yilda poytaxt maqomi Olmaotadan ko‘chirilgan. Shahar zamonaviy arxitekturasi va infratuzilmasi bilan ajralib turadi. Dastlab Oqmola deb atalgan bu shahar “oq qabr” yoki “oq mo‘l-ko‘lchilik” ma’nosini anglatadi.
4. Dushanbe, Tojikiston
-
Aholi soni: Taxminan 1,2 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Dushanbe Tojikistonning poytaxti va eng yirik shahri hisoblanadi. Shahar Hisor vodiysida joylashgan bo‘lib, uning nomi forscha “dushanbe” so‘zidan kelib chiqadi, ya’ni “dushanba kuni” degan ma’noni anglatadi, chunki bu yerda dastlab dushanba kunlari bozor bo‘lib o‘tgan. Dushanbe 1924 yilda poytaxt sifatida tanlangan. Aholi zichligi 1 km² ga 70,7 kishi to‘g‘ri keladi.
5. Ashxobod, Turkmaniston
-
Aholi soni: Taxminan 1,0 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Ashxobod Turkmanistonning poytaxti bo‘lib, forscha “eshq” (sevgi) va “obod” (shahar) so‘zlaridan kelib chiqqan “ishq shahri” ma’nosini anglatadi. Shahar Kopetdog‘ tog‘lari yonida joylashgan bo‘lib, zamonaviy arxitekturasi va oq marmar binolari bilan mashhur.
6. Bishkek, Qirg‘iziston
-
Aholi soni: Taxminan 1,0 million kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Bishkek Qirg‘izistonning poytaxti va eng yirik shahri hisoblanadi. Shahar Alay tog‘lari yonida joylashgan bo‘lib, uning nomi qirg‘izcha “beshik” yoki “pishak” so‘zidan kelib chiqishi mumkin, bu “qaymoq tayyorlash uchun ishlatiladigan asbob” ma’nosini anglatadi. Bishkek seysmik faol zonada joylashgan bo‘lib, ko‘p qavatli binolar qurilishi xavfsizlik masalalarini keltirib chiqaradi.
7. Namangan, O‘zbekiston
-
Aholi soni: 713,4 ming kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Namangan O‘zbekistonning Farg‘ona vodiysida joylashgan bo‘lib, aholi soni bo‘yicha mamlakatdagi eng yirik shaharlardan biridir. Shahar qishloq xo‘jaligi va sanoat markazi sifatida muhim ahamiyatga ega.
8. Samarqand, O‘zbekiston
-
Aholi soni: 595,8 ming kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Samarqand O‘zbekistonning tarixiy va madaniy markazi bo‘lib, Buyuk Ipak yo‘li bo‘yidagi muhim shaharlardan biridir. Shahar Zarafshon daryosi vodiysida joylashgan bo‘lib, uning tarixi ming yillarga borib taqaladi.
9. Andijon, O‘zbekiston
-
Aholi soni: 468,1 ming kishi (2023 yil holatiga ko‘ra).
-
Ma’lumot: Andijon Farg‘ona vodiysidagi yirik shahar bo‘lib, O‘zbekistonning sharqiy qismida joylashgan. Shahar aholi zichligi yuqori bo‘lgan hududlardan biri hisoblanadi.
10. Nukus, O‘zbekiston
-
Aholi soni: 334,6 ming kishi (2023 yil holatiga ko‘ra). Ma’lumot uchun, Nukus Qoraqalpog‘iston Respublikasining poytaxti bo‘lib, Amudaryo deltasida joylashgan. Shahar madaniy va ma’muriy markaz sifatida muhim o‘rin tutadi.
Markaziy Osiyodagi eng yirik shaharlar asosan mintaqaning poytaxtlari va tarixiy savdo markazlari bo‘lib, ularning aksariyati Sirdaryo, Amudaryo va Zarafshon kabi daryolar vodiylarida joylashgan. Toshkent mintaqadagi eng yirik shahar sifatida yetakchilik qiladi, undan keyin Olmaota va Nur-Sulton kabi Qozog‘iston shaharlari keladi. Aholi zichligi va urbanizatsiya darajasi O‘zbekiston va Tojikistonda yuqori bo‘lsa, Qozog‘istonda urbanizatsiya jarayoni tezroq kechmoqda. Ushbu shaharlar mintaqaning iqtisodiy va madaniy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Dinora OMONTOSHEVA, «MUHIM24.uz» muxbiri tayyorladi
