Suvaydo, 26-iyul 2025-yil – Suriyaning janubi-g‘arbiy qismidagi Suvayda viloyatida druzlarning Suvayda Harbiy Kengashi (SHK) Jabal al-Arab deb nomlangan avtonom boshqaruv tuzilmasini rasman e’lon qildi. Bu hududning ma’muriy markazi Suvaydo shahri poytaxt sifatida belgilandi. Ushbu qaror Suriyaning yangi prezidenti Ahmad ash-Shara’a boshchiligidagi Damashq hukumatidan mustaqillik yo‘lida muhim qadam sifatida baholanmoqda va mamlakatda yangi parchalanishning boshlanishi sifatida talqin qilinmoqda.
Foto: x.com
Voqeaning kelib chiqishi
Suvayda viloyati aholisining aksariyati druzlardan iborat bo‘lib, ular Suriyada diniy va etnik ozchilik hisoblanadi. 2025-yilning 13-iyulida Suvayda viloyatida druzlarning o‘zini o‘zi mudofaa qilish otryadlari va arab badaviy qabilalari o‘rtasida to‘qnashuvlar boshlandi. Bu to‘qnashuvlar natijasida kamida 250 kishi halok bo‘ldi, jumladan, tinch aholi va “dala qatllari” qurbonlari.
To‘qnashuvlar fonida Isroil Suriya hukumatining Suvaydagi harbiy kolonnalariga va Damashqdagi strategik ob’ektlarga, shu jumladan prezident saroyi va Mudofaa vazirligi binolariga havo zarbalari berdi. Isroil bu harakatlarni “druz ozchiliklarini himoya qilish” bilan asosladi. Natijada, Suriya hukumati 17-iyulda o‘z qo‘shinlarini Suvayda shahridan olib chiqdi va shahar politsiya kuchlari nazoratiga o‘tdi.
19-iyulda AQSh vositachiligida Damashq va Tel-Aviv o‘rtasida otashkesim kelishuvi imzolandi, bu esa badaviy qabilalarni shaharni tark etishga majbur qildi. Shu bilan birga, druzlar Suvayda shahrida Isroil bayrog‘ini ko‘tarishdi, bu ularning Isroil bilan yaqin aloqalarini ko‘rsatdi.
Avtonomiya e’lon qilinishi
25-iyulda Suvayda Harbiy Kengashi (SHK) Jabal al-Arab nomli avtonom boshqaruv tuzilmasini e’lon qildi. Bu tuzilma Damashq hukumatidan mustaqil ravishda faoliyat yuritishi va o‘z boshqaruv tizimiga ega bo‘lishi rejalashtirilgan. Suvaydo shahri ushbu avtonom hududning poytaxti sifatida belgilandi.
Druzlarning diniy rahbari shayx Yusuf Jarbu’a otashkesimni ma’qullagan bo‘lsa-da, radikal druz shayxi Hikmat al-Hajariy Damashq hukumatiga qarshi chiqishga da’vat qilgan va avtonomiya tarafdori sifatida faol harakat qilgan. Bu harakatlar Suriyada markaziy hokimiyatning zaiflashuvi va mahalliy guruhlarning o‘z mustaqilligini e’lon qilishga intilishi fonida yuz berdi.
Suriya parchalanishining yangi bosqichi
Suvaydada avtonomiya e’lon qilinishi Suriyada parchalanishning yangi bosqichi sifatida baholanmoqda. Quyidagi omillar bu jarayonga hissa qo‘shmoqda:
-
Markaziy hokimiyatning zaiflashuvi: Suriya prezidenti Ahmad ash-Shara’a 2024-yilda hokimiyatga kelganidan beri mamlakatda barqarorlikni ta’minlashda qiynalmoqda. So‘nggi etti oy ichida unga qarshi uchta suiqasd urinishi sodir bo‘lgan, bu esa hukumatning ichki barqarorlikni saqlashdagi muammolarini ko‘rsatadi.
-
Tashqi aralashuv: Isroilning Suvaydagi druzlarni qo‘llab-quvvatlashi va Suriya hukumatiga qarshi havo zarbalari mintaqadagi vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Isroil druzlarni himoya qilishni maqsad qilgan bo‘lsa-da, bu harakatlar Suriyaning suverenitetiga putur yetkazdi va mahalliy guruhlarning mustaqillikka intilishini kuchaytirdi.
-
Etnik va diniy to‘qnashuvlar: Suvaydada druzlar va arab badaviy qabilalari o‘rtasidagi to‘qnashuvlar mamlakatdagi etnik va diniy bo‘linishlarni yanada chuqurlashtirdi. Bu holat Suriyaning boshqa hududlarida, masalan, kurdlar tomonidan 2015-yilda Tel-Abyadda avtonomiya e’lon qilingan voqea bilan o‘xshashliklarga ega.
-
AQSh vositachiligi: AQShning Damashq va Tel-Aviv o‘rtasida otashkesim kelishuviga vositachilik qilishi Suriyada yangi siyosiy tartib o‘rnatishga urinayotganini ko‘rsatadi. Biroq, bu kelishuv Suvaydada mahalliy hokimiyatning mustaqilligini mustahkamladi.
Tashqi reaktsiyalar va tahlillar
X platformasida tarqalgan postlarda ushbu voqea Suriyada yangi parchalanishning boshlanishi sifatida talqin qilinmoqda. Ba’zi tahlilchilar Suvayda avtonomiyasini Suriyaning shimoli-sharqidagi kurd avtonom hududlariga o‘xshatmoqda. Boshqalar esa, druzlarning Isroil bilan yaqin aloqalari tufayli ular “Isroilga sodiq” sifatida ko‘rilishi mumkinligini ta’kidlashmoqda, bu esa boshqa etnik guruhlar, masalan, badaviy qabilalar bilan to‘qnashuvlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Suriya prezidenti Ahmad ash-Shara’a mamlakatda yagona hokimiyatni saqlashga chaqirdi va Suvaydada mahalliy druz guruhlari va qabila rahbarlariga xavfsizlik mas’uliyatini topshirdi. Biroq, Suvayda shahri va uning atrofidagi ba’zi hududlar hali ham Damashq hukumatining to‘liq nazoratidan tashqarida qolmoqda.
Kelajak istiqbollari
Suvaydada avtonomiya e’lon qilinishi Suriyada markaziy hokimiyatning yanada zaiflashishiga olib kelishi mumkin. Isroilning druzlarni qo‘llab-quvvatlashi va AQShning vositachiligi mintaqada yangi geosiyosiy ittifoqlarni shakllantirishi ehtimoli yuqori. Shu bilan birga, Suriyaning boshqa hududlarida, masalan, kurdlar yoki alaviylar orasida o‘xshash mustaqillik harakatlari kuchayishi mumkin.
Druzlarning avtonomiyasi Suriya uchun uzoq muddatli oqibatlarga olib kelishi mumkin:
-
Mintaqaviy barqarorlik: Suvayda avtonomiyasi mintaqada yangi to‘qnashuvlarni keltirib chiqarishi mumkin, ayniqsa, boshqa etnik guruhlar o‘z hududlarida shunga o‘xshash tuzilmalar yaratishga urinishi mumkin.
-
Tashqi aralashuv: Isroil va AQShning faol ishtiroki Suriyaning suverenitetiga putur yetkazishi va mamlakatni yanada bo‘linishga olib kelishi mumkin.
-
Ijtimoiy barqarorlik: Druzlar va arab qabilalari o‘rtasidagi to‘qnashuvlar tinch aholi orasida qo‘rquv va ishonchsizlikni oshiradi, bu esa migratsiya oqimlarini kuchaytirishi mumkin.
Suvayda viloyatida druzlar tomonidan Jabal al-Arab avtonomiyasining e’lon qilinishi Suriyada yangi parchalanish jarayonining boshlanishi sifatida talqin qilinmoqda. Bu qaror mamlakatdagi etnik va diniy bo‘linishlar, markaziy hokimiyatning zaiflashuvi va tashqi kuchlarning aralashuvi tufayli yuzaga keldi. Suvaydo shahri poytaxt sifatida belgilangan ushbu avtonom tuzilma Suriyaning kelajagiga qanday ta’sir qilishi hozircha noaniq, ammo bu voqea mamlakatda yangi geosiyosiy o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin.
