Moskvada, 2025-yil 10-sentabr – Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Sadir Japarov, Tojikiston Respublikasi Prezidenti Emomali Rahmon va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Lev Tolstoy nomidagi ikkinchi xalqaro tinchlik mukofoti laureatlari bo‘ldi. Bu haqda «TASS» nashri xabar berdi.
Bu qaror mukofotning xalqaro hakamlar hay’ati tomonidan bir ovozdan qabul qilindi va marosim atoqli rus yozuvchisi Lev Tolstoyning tavallud kuni – 9-sentabr kuni Moskvada bo‘lib o‘tdi. Mukofot Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashga qo‘shgan shaxsiy hissasi uchun berilgan, xususan, uch davlat o‘rtasidagi chegaralarni huquqiy rasmiylashtirish jarayonining yakunlanishi munosabati bilan.
Mukofotning tafsilotlari va asoslari
Mukofot tashkiliy qo‘mitasi rahbarlarning 2025-yil 31-mart kuni O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston o‘rtasidagi umumiy chegaralarni to‘liq huquqiy rasmiylashtirish va tutash nuqtalar to‘g‘risidagi bitimni imzolaganini alohida ta’kidladi. Bu jarayon xalqaro huquq ustuvorligi asosida umumbashariy va teng xavfsizlikni ta’minlashga, shuningdek, xalqlar o‘rtasidagi o‘zaro tushunish va hamkorlikni mustahkamlashga katta hissa qo‘shgan deb baholandi.
Hakamlar hay’ati raisi, Bolshoy teatrining bosh direktori va dirijyori Valeriy Gergiev marosimda so‘zga chiqib, rahbarlarni «Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi muhim qadamlari» uchun taqdirladi. Gergievning so‘zlariga ko‘ra, qaror bir ovozdan qabul qilingan va bu mukofotning ta’siri tobora kuchayib borayotganini ko‘rsatadi.
Mukofotning birinchi laureati 2024-yilda Afrika Ittifoqi bo‘lgan bo‘lib, u qit’a tinchligini mustahkamlashdagi hissasi uchun taqdirlangan edi. Ikkinchi mukofot esa Markaziy Osiyo rahbarlariga berilishi bilan mukofotning geografik doirasi kengayganini ko‘rsatmoqda.
Hakamlar hay’ati va xalqaro tan olish
Xalqaro hakamlar hay’ati tarkibiga Argentina, Belarus, Hindiston, Xitoy, Rossiya, Fransiya, Janubiy Afrika va Yaponiyadan siyosiy va jamoat arboblari kirdi. Marosimda Fransiya Beshinchi Respublikasi asoschisi general Sharl de Gollning nabirasi Pyer de Goll so‘zga chiqib, mukofotning «tinchlik manfaati yo‘lida mehnat qilayotgan rahbarlarga berilishi»ni olqishladi. U shuningdek, «Rossiya tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda yetakchi bo‘la olishini ko‘rsatadi» deb qo‘shimcha qildi, ammo Yevropa Ittifoqi va Fransiyani tinchlikka erishishning eng yaxshi namunalari emas deb tanqid qildi.
Mukofot Lev Tolstoy nomidagi Xalqaro Tinchlik Mukofoti Jamg‘armasi tomonidan 2022-yil 22-iyun kuni Rossiya Tarix Jamiyati, Rossiya Tinchlik Fondi va Rossiya Harbiy Tarix Jamiyati tomonidan ta’sis etilgan. Mukofot topshirish marosimining aniq sanasi tez orada e’lon qilinadi.
Reaktsiyalar va tanqidlar
Voqea xalqaro jamoatchilikda turli reaktsiyalarga sabab bo‘ldi. Rossiya va Markaziy Osiyo manbalarida bu qadam tinchlikka qo‘shilgan hissa sifatida ijobiy baholansa, ba’zi G‘arb va muxolifat manbalarida tanqid qilindi. Masalan, NEXTA nashri bu nominatsiyani «hazil» deb atab, mukofotni «Rossiya tomonidan o‘ylab topilgan» va «post-sovet rahbarlariga berilgan» deb baholadi. Ular Rossiyaning Yevropadagi urushdagi rolini eslatib, mukofotning samimiyligini shubha ostiga qo‘ydi.
O‘zbekiston va Qozog‘iston nashrlari, masalan, UzDaily va Orda.kz, rahbarlarning chegaraviy bitimlardagi rolini olqishlab, mukofotni «xalqaro tan olish» deb ta’rifladi. Tanqidchilar orasida mukofotning Rossiya tomonidan tashkillashtirilishi va rahbarlarning ichki siyosiy masalalaridagi (masalan, inson huquqlari) rollari sababli shubhalar mavjud.
Fon va mintaqaviy ahamiyat
Bu mukofot Markaziy Osiyoda so‘nggi yillarda kuchaygan hamkorlikning namunasidir. 2025-yil boshida uch davlat o‘rtasidagi chegaraviy kelishuvlar mintaqada barqarorlikni oshirgan bo‘lsa-da, ba’zi tahlilchilar bu jarayonni «Rossiya ta’siri ostidagi siyosiy manevr» deb ko‘radi. Mukofotning kelajakdagi laureatlari va ta’siri mintaqaviy tinchlik jarayonlariga ta’sir qilishi mumkin.
