Qirg‘izistonning O‘zbekistonga go‘sht eksportiga qo‘ygan cheklovlari mintaqaviy savdo va iqtisodiy munosabatlarda muhim muhokamalarga sabab bo‘ldi. Ushbu maqolada taqiqning asosiy sabablari, iqtisodiy va siyosiy konteksti hamda uning O‘zbekistonga ta’sirini ko’rib chiqamiz.
Asosiy sabab nimada?
Qirg‘izistonda 2025-yilning birinchi yarmida go‘sht talabi mahalliy ishlab chiqarishdan oshib ketdi. Statistikaga ko‘ra, 2024-yilda go‘sht iste’moli 309,400 tonnani tashkil etgan bo‘lsa, 2025-yilning yanvar-iyun oylarida talab 157,300 tonnaga yetdi, ammo ishlab chiqarish faqat 115,400 tonnani qondirdi. Bu taqchillik go‘sht narxlarining oshishiga olib keldi. Oqibatda vaziyat aholining noroziligini keltirib chiqardi. Hukumat narxlarni barqarorlashtirish uchun 11-avgustdan boshlab 90 kunlik muddatga mol va qo‘y go‘shti narxiga davlat nazoratini joriy etdi (1 kg uchun 700 qirg‘iz somi chegarasi). Chorva eksportiga cheklovlar esa mahalliy bozorni himoya qilish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash maqsadida qabul qilindi.
O‘zbekistonning eksportdagi o‘rni
O‘zbekiston Qirg‘izistonning chorva va go‘sht eksportida asosiy xaridor hisoblanadi. 2024-yilda Qirg‘iziston O‘zbekistonga 130 ming bosh qoramol (24.5 million dollar) va 233 ming bosh qo‘y/echki (23.5 million dollar) eksport qilgan. Biroq 2025-yilning birinchi yarmida eksport hajmi keskin kamaydi: qoramol eksporti 53 ming boshdan 11 ming boshga, qo‘y/echki eksporti esa 112 ming boshdan 10 ming boshga qisqardi. O‘zbekistonda go‘sht narxlarining 32.9% ga oshishi import talabini yanada oshirdi, bu esa Qirg‘iziston bozorida taqchillikni kuchaytirdi. Natijada, Qirg‘iziston hukumati chorva eksportini to‘xtatishga qaror qildi.
Taqiqning joriy etilishi
2025-yil fevral oyida Qirg‘iziston chorva eksportiga ruxsatnomalar berishni to‘xtatdi. Avgust oyida esa Vazirlar Mahkamasi jonli chorva (qoramol, ot, qo‘y, echki) eksportiga 6 oylik vaqtinchalik taqiq joriy etdi. Bu choralar faqat jonli chorvaga qaratilgan bo‘lib, qayta ishlangan go‘sht mahsulotlari eksportiga aniq cheklovlar qo‘yilmagan, ammo umumiy nazorat kuchaytirildi. Veterinariya va chorva transporti ustidan sanitariya nazorati ham qattiqlashtirildi. 2024-yil oktyabrida ham shunga o‘xshash taqiq joriy etilgan edi, bu esa mintaqaviy tendensiyani ko‘rsatadi.
Korrupsiya va noqonuniy eksport
Taqiqqa qaramay, noqonuniy eksport holatlari aniqlandi. 2025-yil avgustda Qirg‘iziston Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi 40 ming bosh qoramolning O‘zbekistonga noqonuniy eksport qilinganini aniqladi. Bu jarayonda Qishloq xo‘jaligi vazirligining yuqori lavozimli amaldorlari va vositachilar ishtirok etgan. Ular kvotalarni sotish orqali korrupsiyaga yo‘l qo‘ygan (har bosh qoramol uchun 300 dollar, mayda chorva uchun 60 dollar). Ushbu holat ichki bozordagi taqchillikni yanada kuchaytirdi va 10 kishining hibsga olinishiga sabab bo‘ldi.
Iqtisodiy va siyosiy kontekst
Qirg‘iziston Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi (EAEU) a’zosi bo‘lishiga qaramay, milliy manfaatlar asosida ushbu cheklovlarni joriy etdi. 2025-yilning birinchi yarmida EAEU davlatlariga eksport 2 milliard dollarga yaqin hajmda pasaydi. O‘zbekiston uchun bu cheklovlar import manbalarini diversifikatsiya qilish zaruratini keltirib chiqardi (masalan, Mo‘g‘ulistondan 100 ming bosh qo‘y/echki importi rejalashtirilmoqda). Qirg‘iziston esa taqiq muddatini 6 oydan keyin uzaytirish masalasini ko‘rib chiqmoqda.
O‘zbekistonga ta’siri
O‘zbekistonda go‘sht narxlarining oshishi aholining xarid qobiliyatiga ta’sir qilmoqda. Qirg‘izistondan importning to‘xtashi narxlarni yanada ko‘tarishi mumkin, ammo O‘zbekiston boshqa manbalar (Mo‘g‘uliston, Qozog‘iston) orqali taqchillikni bartaraf etishga harakat qilmoqda. Shu bilan birga, ikki mamlakat o‘rtasidagi umumiy savdo hamkorligi davom etmoqda.
Qirg‘izistonning O‘zbekistonga chorva eksportini taqiqlashi ichki bozordagi narxlarning oshishi, taqchillik va korrupsiya holatlari bilan bog‘liq. Bu choralar vaqtinchalik bo‘lsa-da, mintaqaviy savdo dinamikasiga ta’sir ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston importni diversifikatsiya qilish orqali ushbu ta’sirni yumshatishga harakat qilmoqda, ammo narxlarning oshishi qisqa muddatda davom etishi mumkin. Kelajakda ikki tomonlama muzokaralar ushbu muammoni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi.
