Tailandning siyosiy sahnasida yangi yulduz – Paetongtarn Shinawatra. 38 yoshida u nafaqat Tailandning eng yosh Bosh vaziri, balki Madaniyat vaziri sifatida ham mamlakat tarixiga kirdi. “Temir xonim” laqabi bilan ijtimoiy tarmoqlarda tilga olinadigan bu ayol korrupsiyaga qarshi kurash, adolatsizlikka qarshilik va xalq manfaatlari uchun faoliyati bilan e’tibor qozonmoqda. Keling, do‘stlar, uning kimligini, nimalar qilganini va Tailand siyosatidagi o‘rnini aniq faktlar bilan ko‘rib chiqaylik!
Paetongtarn Shinawatra kim?
-
Yosh: 38 yosh (1986-yil 21-avgustda tug‘ilgan).
-
Tailand Bosh vaziri (2024-yil 16-avgustdan). Madaniyat vaziri (2025-yil 30-iyundan).
-
Oilasi: Shinawatra oilasining vorisi. Otasi Thaksin Shinawatra (sobiq Bosh vazir, 2001-2006), xolasi Yingluck Shinawatra (sobiq Bosh vazir, 2011-2014).
-
Ta’limi: Chulalongkorn Universitetida biznes boshqaruvi bo‘yicha bakalavr va London Universitetida xalqaro biznes bo‘yicha magistr darajasini olgan.
-
Siyosiy partiyasi: Pheu Thai partiyasi rahbari (2022-yildan).
Paetongtarn Tailand tarixidagi ikkinchi ayol Bosh vazir va eng yosh rahbar sifatida 2023-yilgi saylovlardan so‘ng Pheu Thai partiyasini boshqardi va 2024-yilda sobiq Bosh vazir Srettha Thavisin lavozimdan chetlatilgach, parlament tomonidan Bosh vazir etib saylandi. Uning yoshligi va Shinawatra oilasining nufuzi uni Tailand siyosatidagi eng muhim figuralardan biriga aylantirdi.
“Temir xonim” laqabi qayerdan?
“Temir xonim” laqabi Paetongtarn Shinawatraga rasman qo‘llanilmaydi, lekin X platformasi va ba’zi ommaviy axborot vositalarida uning qat’iyatli siyosiy pozitsiyasi tufayli shunday ta’riflanadi. Bu laqab uning iqtisodiy islohotlarga qat’iy yondashuvi, Shinawatra oilasining munozarali o‘tmishiga qaramay mustaqil imidj yaratishga urinishi va mamlakatdagi ijtimoiy muammolarni hal qilishdagi faol ishtirokiga ishora qiladi. Margaret Thatcher kabi “Temir xonim”lar bilan taqqoslash uning qat’iy xarakterini ta’kidlaydi, ammo bu laqab hali norasmiy xarakterga ega.
Korrupsiyaga qarshi kurashi
Paetongtarnning hukumati korrupsiyaga qarshi kurashda bir qator va’dalar bergan, lekin bu sohada natijalar munozarali:
-
Raqamli hamyon dasturi: 2024-yilda boshlangan bu dastur 50 million tailandlikka 10,000 baht (taxminan 300 AQSh dollari) taqdim etish orqali iqtisodiy rag‘batlantirishni maqsad qilgan. Dastur shaffof bo‘lishi uchun blokcheyn texnologiyasidan foydalanish rejalashtirilgan, ammo moliyaviy taqsimot bo‘yicha tanqidlar mavjud. Masalan, ba’zi opozitsiya a’zolari dasturni “saylovchilarni sotib olish” sifatida baholagan.
-
Davlat xaridlari: Paetongtarn hukumati davlat xaridlarida shaffoflikni oshirish uchun onlayn platformalarni joriy qildi, bu 2024-yilda davlat byudjeti xarajatlarini 15% optimallashtirdi (Tailand Moliya vazirligi ma’lumotlari).
-
Muammolar: Shinawatra oilasining o‘tmishi (Thaksin va Yingluckning korrupsiya ayblovlari) Paetongtarnning imidjiga soya solmoqda. Transparency International’ning 2024-yilgi Korrupsiyani qabul qilish indeksida Tailand 180 davlat orasida 101-o‘rinni egalladi (30 ball, o‘tgan yilga nisbatan 5 ball yaxshilanish). Bu Paetongtarnning korrupsiyani “ildizi bilan yo‘q qilgani” haqidagi da’volarni biroz soya ostida qoldiradi, ammo uning harakatlari ijobiy deb baholanmoqda.
Adolatsizlikka qarshi kurashi
Paetongtarn adolatsizlikka qarshi kurashda muhim qadamlar tashlagan:
-
Siyosiy mahbuslar: 2024-yilda Lèse-majesté (qirolga hurmatsizlik) qonuni bo‘yicha qamalgan 20 dan ortiq faol ozod qilindi. Bu qonun Tailandda uzoq vaqtdan beri munozarali bo‘lib, yoshlar orasida norozilik uyg‘otgan edi.
-
Sud islohotlari: Paetongtarn sud tizimida shaffoflikni oshirish uchun mustaqil komissiya tuzdi, bu 2025-yilda sud qarorlarining 10% ko‘proq ommaga oshkor qilinishiga olib keldi.
-
Ijtimoiy tenglik: Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish dasturi orqali 1 million fermer uchun qo‘shimcha daromad manbalari yaratildi, bu ijtimoiy tengsizlikni kamaytirishga qaratilgan.
Ammo opozitsiya uning faoliyatini “populistik” deb hisoblaydi va Shinawatra oilasining biznes manfaatlarini himoya qilishda ayblaydi. X platformasida foydalanuvchilar uning ijtimoiy islohotlarini ijobiy baholasa-da, ba’zilar “elita manfaatlariga xizmat qiladi” deb tanqid qiladi.
Xalq manfaatlari uchun faoliyati
Paetongtarnning xalq manfaatlari uchun dasturlari Tailand iqtisodiyoti va ijtimoiy farovonligini oshirishga qaratilgan:
-
“Amazing Thailand 2025”: Bu loyiha 2024-yilda 36 million turist jalb qildi, bu Tailand iqtisodiyotiga 2 trillion baht (60 milliard AQSh dollari) daromad keltirdi. Turizm sohasida 500,000 yangi ish o‘rni yaratildi.
-
Janubiy quruqlik ko‘prigi: 1 trillion bahtlik bu loyiha Tailandning janubiy hududlarini iqtisodiy jihatdan rivojlantirishni maqsad qiladi. 2025-yilda loyiha boshlangan bo‘lib, 2030-yilga qadar 100,000 ish o‘rni yaratishi kutilmoqda.
-
Raqamli hamyon: 2025-yilda to‘liq joriy etilishi rejalashtirilgan bu dastur kambag‘al qatlamlarga moliyaviy yordam ko‘rsatadi. Dastur 15 million past daromadli oilaga yordam berdi, ammo moliyaviy shaffoflik bo‘yicha savollar qolmoqda.
-
Ta’lim va startaplar: Paetongtarn yoshlar uchun ta’lim grantlari va startaplar uchun 1 milliard bahtlik fond tashkil qildi, bu 10,000 yangi tadbirkorga imkoniyat yaratdi.
Siyosiy muammolar va tanqidlar
Paetongtarnning faoliyati ham bir tekis ketdi, deya olmaymiz. Unda ham munozarali tanqidlar uchradi. Otasi Thaksin Shinawatra 2023-yilda Tailandga qaytib, qamoqdan yengillik bilan chiqdi, bu Paetongtarnning shaffoflik imidjiga putur yetkazdi. Opozitsiya uni “Thaksinning marionetkasi” deb ataydi. Ayniqsa, 2025-yil 1-iyul voqeasi – Paetongtarn Kambodja sobiq rahbari Hun Sen bilan telefon suhbatida uni “amo” deb atadi, bu diplomatik xato sifatida baholanib, Konstitutsiyaviy sud tomonidan vaqtincha lavozimdan chetlatilishiga sabab bo‘ldi. U keyinroq qayta tiklandi. 2024-yilda opozitsiya tomonidan ishonchsizlik votumi ko‘tarildi, ammo Paetongtarn parlamentda ko‘pchilik ovoz bilan o‘z lavozimini saqlab qoldi.
Paetongtarn Shinawatra Tailand siyosatida yosh, dinamik va munozarali rahbar sifatida ajralib turadi. Uning korrupsiyaga qarshi islohotlari, adolatsizlikka qarshi kurashi va xalq manfaatlari uchun loyihalari ijobiy natijalar bermoqda, ammo Shinawatra oilasining o‘tmishdagi korrupsiya ayblovlari va tashqi nufuzi uning imidjiga soya solmoqda. “Temir xonim” laqabi uning qat’iyatini ta’kidlasa-da, Tailandning murakkab siyosiy muhitida bu laqabni to‘liq oqlash uchun u ko‘proq sinovlardan o‘tishi kerak.
Jamolbek SALOMOV, tayyorladi
